En ilginç ve cazip tropik meyvelerden biri olan Sapodilla, Sapotaceae ailesinin üyelerinden olup, bugün “Manilkara zapota” olarak bilinmektedir. Değişik ülkelerde pek çok farklı isimlerle anılmaktadır.
Sapodilla yavaş ve düzgün büyüyen, uzun ömürlü bir ağaçtır. Gençliğinde dikey, zarif ve piramidal şekildedir. Açık alanda 18 metre, orman ortamında ise 30 metre boya erişebilir. Sağlam, rüzgâra dayanıklı ve beyaz özsuyu açısından zengindir. Yaprakları her dem yeşil, son derece alımlı, parlak, çatallaşan ince dallar üzerinde hevenkler halinde her iki uçtan sivri ve eliptik şekilli 7.5 – 11.25 cm uzunluğunda ve 2.5 – 4 cm genişliğindedir. Çiçekleri küçük, çan şeklindedir. 3 adet kahverengi tüylü harici, 3 dâhilî çanak yaprak solgun yeşilimsi eril uzuv bir arada bulunur. Yaprak diplerindeki narin saplarda oluşurlar. Meyleri yuvarlak, basık, oval, eliptik ya da konik, olabilir ve büyüklükleri 5 – 10 cm arası değişebilir. Tam olgunlaşmamışken sert yapışkan ve buruşuktur. Yüzeyi pürüzsüz olduğu halde tam olgunlaşma zamanına kadar saman sarısı “kumsu” bir içeriği vardır. Yüzeyi pürüzsüz olduğu halde rengi açık yeşilden koyu kahverengiye ya da kimi zamanlar kızıla çalabilir. Bazen çok leziz ve bir armut kadar yumuşak ve sulu olabilmektedir. Bazı meyveler çekirdeksizdir, ancak normalde meyvenin tam merkezinde bulunan ve kolayca çıkarılabilen 3 ile 12 arası çekirdek içerir. Çekirdekleri kahverengi ya da siyah olup oval, yassı parlak ve serttirler. Büyüklükleri 2 cm kadar olabilir.
Menşei ve YayılmasıSapodilla’nın Yucatan’a ya da muhtemelen Güney Meksika’nın yakın bölgelerine, hatta Kuzey Belize ve Kuzeydoğu Guatemala’ya ait bir tür olduğuna inanılmaktadır. Zira bu bölgede 100 milyon Sapodilla ağacı bulunmaktadır. Bu türün çok eski çağlardan beri Orta Amerika’da yetiştirildiği tespit edilmiştir. Uzun vadede Tropikal Amerika, Batı Hindistan, Bahamalar, Bermuda, Florida ve anakaranın diğer güney bölgelerine yayılmıştır. Erken sömürgecilik zamanında Filipinlere götürülmüş, daha sonra da Eski Dünya’nın neredeyse bütün bölgelerine adapte edilmiştir.
En yaygın yetiştirildiği bölgeler Hindistan sahil şeridinde (Maharastra, Gujarat, Andhra Pradesh, Madras ve Bengal) tahminen 2.000 hektar, Meksika’da 1511 hektar alanı kaplamaktadır. Özellikle Campache ve Varacruz bölgelerinde 4.000 hektar alan meyve üretimi ve ihracat için bahçelere ve yabani ağaçlara ayrılmıştır. Ticari olarak yetiştiği alanlara Sri Lanka, Filipinler, Filistin’in iç vadileri Güney ve Orta Amerika’nın tehlikeli ülkeleri, Venezüella ve Guatemala da dahildir.
Başlıca ÇeşitleriHindistan Saharanpur’da yuvarlak ve oval çeşitleri en çok yetiştirilen çeşitlerdendir. Batı ve Güney Hindistan’da farklı isimler altında ticarî olarak ya da evde tüketim amacıyla yetiştirilmektedir :
Kalipati: Küçük, erkenci ve yüksek kaliteli;
Calcuta Special: Geniş ve geç;
Pilipatti: Küçük ve mevsim ortasından sonuna kadar;
Bhuripatti: Küçük ve mevsim ortası;
Jumakhia: Küçük, salkım şeklinde ve geç;
Mohan Gooti: Küçük, mevsim ortası ve pek de leziz değil;
Kittubarti: Çok küçük ve çok leziz;
Kittubarti Big: Geniş, ancak bazıları kalitece düşük;
Cricket Ball: Çok iri ve leziz, fakat kendine özgü farklı bir tadı yok;
Dwarapudi: Kittubarti Big’e benzer, ama tam olarak aynı değil. Leziz ve çok popüler;
Bangalore: Büyük ve kabarık;
Vavivalasa: Oval, popüler ve orta lezzette, ancak pek de ağır (dolgun) değil.
Hindistan’daki diğer önemli çeşitleri;
Jonnavalosa-I: orta büyüklükte sarımsı etli ve leziz.
Jonnavalosa-II: orta büyüklükte, kabarık, sarımtırak pembemsi etli, ancak lezzet olarak pak de makbul değil.
Jonnavalosa Round: Meyve eti, krem renkli ve çok leziz.
Garanga: Küçük, orantısız, çok leziz ve ağır.
Ayyangar: Geniş, çok ince kabuklu ve hoş kokulu.
Thagarampudi: Orta büyüklükte, ince kabuklu ve çok leziz.
Oaka: Küçük, yuvarlak oval, çok leziz ve popüler.
Bunlara ilaveten bilinen çeşitler olarak; Badam, Bhuri, Calcuta Round, CO. 1 (Cricet Bal X Uzun ve Oval) Dhola diwani, Fingar, Gavarrayya, Guthi, Kali ve Vanjet de sayılabilir.
Bodur cinsleri ise “Pot” adı verilen saksılarda 10 yıl yaşayabilmektedir. Henry Pittier 1914’te Panama’da Nispero de Monte’yi “ticari varyete” olarak tanımlamıştır. Bu çeşidin boyu 8 metreyi aşmaz meyveleri de yassı ve parlaktır.
Sapodillalar Endonezya’da iki ana gruba ayrılır:
1. Sawo maneela: Normal büyüklükte, dar ve sivri uçlu yapraklı.
2. Sawo apel: Küçük, çalımsı, yumurta biçimli ortası geniş yapraklı.
Birinci grupta yer alan yaygın çeşitlerinden en önemlileri:
Sawo betawi: Meyveleri büyük, salkımda 2 – 4 adet bulunur. Dayanıksızdır. Toplandıktan sonraki üç gün içinde olgunlaşır.
Sawo kolon: Büyük meyveli, tek, ince kabuklu, meyve eti sağlam, yola dayanıklı.
İkinci Gruptan;
Sawo apel bener: Meyveleri küçük ve her bir salkımda 3 – 6 adet ve kalın kabuklu.
Sawo apel klapa: Kalın kabuklu ve meyvesi orta büyüklükte.
Diğer bazı çeşitlerin meyveleri ise çok küçük, çok kekre, çok reçineli ya da çok kurudur. Meksika’da ise daha çok SCH-02, SCH-03, SCH-07, SCH-08 ve SCH-28 olarak bilinen bazı seçme çeşitler bulunmaktadır. Florida’da yüksek kalitede fidan seçimi, adlandırılması ve vajetatif olarak yeniden üretimi yapılmaktadır. Bunlardan biri olan “Russell” Florida Keys’teki Islamorda’dan alınarak R. H. Fitzpatrick tarafından adlandırılmış ve çoğaltılmıştır. Şekli yuvarlağa yakın yaklaşık 10 cm çapında olup kahverengi kabuklu, gri beneklidir. Leziz meyve etinin rengi kızıla çalar.İkinci olarak 1941’de Zirai Araştırma ve Eğitim Merkezi (Agricultural Research and Education Centre)’indeki çiftlikte üretilip sunulan Prolific’tir. Meyveleri yuvarlak – konik 6.25 -9 cm ebadında pürüzsüz, meyve eti pembemsidir. Kabuğu Russell’e oranla daha açık renklidir.
Ağaçlar erken meyveye yatar ve verimi devamlılık arz eder ve meyveleri ağırdır. Modello’nun meyveleri kalitelidir ama ağır değildir. Seedless’in verimi düşüktür. Florida’da deneme aşamasında olan kültür çeşitlerinden bazıları; Boetzberg, Larsen; Morning Star, Jamaica 8, Jamaica 10’dur. Tikal fidanları ise oldukça ümit verici görünmektedir. Açık kahverengi eliptik ve konik meyveleri Prolific’den daha küçük ancak lezzet bakımından eşsizdir ve oldukça erken meyveye yatmaktadır. Addley, Big Pine Key, Black, Jamaica No. 4, Black, Jamaica No. 5, Martin ve Saunders kültür çeşitleri ise çok düşük verimli olduklarından Güney Florida için tavsiye edilmemektedirler.Filipinler’de, seçilmiş kültür çeşitleri Ponderosa, Java, Sao Manila, Native, Formosa, Rangel ve Florida’dan getirilen Prolific, Bitki Endüstri Bürosu tarafından çoğaltım ve yayım için çiftçilere dağıtılmıştır.Julia F. Morton’un bu zengin ve ayrıntılı dökümü dışında Williams Grove orijinlere göre daha sathi ama daha derli toplu bir tasnif yapmıştır.
