DOĞAYI HOR GÖREN GELECEĞİ ZOR GÖRÜR.

Ruaha Ulusal Parkı, Tanzanya'da bulunan bir milli parktır . Usangu Av Koruma Alanı ve diğer önemli sulak alanların 2008 yılında parka eklenmesiyle parkın büyüklüğü yaklaşık 20.226 km²'ye  çıkmıştır.

Park, Iringa'nın yaklaşık 130 kilometre batısındadır. Park, Rungwa Av Rezervi, Kizigo ve Muhesi Av Rezervleri ve Mbomipa Yaban Hayatı Yönetim Alanı'nı içeren 45.000 km² lik  Rungwa-Kizigo-Muhesi ekosisteminin bir parçasıdır.

Parkın adı, güneydoğu kenarı boyunca akan ve av hayvanlarını izlemenin odak noktası olan Büyük Ruaha Nehri'nden gelmektedir. Parka Iringa'dan toprak bir yoldan araba ile ulaşılabilir ve iki uçak pisti vardır: Msembe'deki (park merkezi) Msembe uçak pisti ve Jongomeru Korucu Karakolu yakınındaki Jongomeru Uçak Pisti.

Izasa veya Kizasa olarak da bilinen Kisasa Şelalesi, Usambara Sıradağları arasında destansı bir noktadır. Girişe arabayla ulaşmak ve şelalenin tabanına doğru kısa bir yürüyüş yapmak mümkün olsa da, şelaleleri köy bölgesi boyunca yürüyüşle birleştirmenizi öneririm. Irente Farm Lodge'dan Yogoi köyünün içinden geçerek yürüyüp, şelaleye giden yol üzerinde birçok yerel manzarayı gözlemleme fırsatı bulabilirsiniz.


Kisasa Şelalesi

Mutumuna Şelalesi Zambiya'da geniş bir şelaledir . Bu , Zambiya'nın Kuzey Bölgesi'ndeki Kasama Bölgesi'ndeki, genellikle Chisimba Şelaleleri (aynı zamanda Chishimba Şelaleleri) olarak anılan 3 şelaleli çağlayanın "Yukarı Şelalesi"dir . Mutumuna Şelalesi ve kademedeki diğer iki bileşen, Luombe Nehri boyunca 15 megavatlık Chishimba Hidroelektrik Santrali ve ilgili altyapıya ev sahipliği yapıyor.

Mutumuna Şelaleleri , Luombe Nehri boyunca, Kayela Rapids'in ve Chishimba Şelaleleri çağlayanındaki ana Chisimba Şelalesi'nin üzerinde yer almaktadır . Kasama – Mporokoso Yolu (D20 Yolu Zambiya) üzerinde uzanıyorlar . Bu , Zambiya'nın Kuzey Eyaletindeki Kasama Bölgesi'ndeki Kasama şehrinin yaklaşık 40 kilometre kuzeybatısındadır .

Zambiya'nın bu bölgesinin yerlisi olan Bemba halkı , Mutumuna ruhunun bu şelalelerde yaşadığına inanıyor. Mutumuna Baş Rahibi şelalelerde düzenli olarak adak sunar. Şelalelerin kutsal doğası, "şelale çevresinde cinsel ilişkiyi, kibri ve kavgacılığı yasaklıyor".

Mutumuna Şelaleleri, Kayela Şelaleleri ve Chishimba Şelaleleri , turistik bir cazibe merkezi olan Chishimba Şelalelerini ve 15 megavatlık Chishimba Hidroelektrik Santrali'nin konumunu içermektedir. Doğal bir tropikal yağmur ormanı, konaklama ve kamp tesisleri halkın kullanımına açıktır. Bölgede bir turizm müzesi geliştirilme aşamasındadır.

Mutumuna Şelalesi, Bemba halkı için geçmişi birkaç yüzyıl öncesine dayanan bir kültürel miras alanıdır. 1959'da İngiliz sömürge hükümeti bu ve iki bitişik şelalede 900.000 watt (0,9 MW) kapasiteli bir hidroelektrik baraj inşa etti. Bu, Kasama kasabasına ve çevredeki topluluklara elektrik sağlamayı amaçlıyordu. 1971 yılında santral 6 MW'lık yeni bir kapasiteye genişletildi. 2020'lerin başlarında, Chishimba Hidroelektrik Santrali, Almanya KfW Kalkınma Bankası tarafından kredilendirilen fonlar kullanılarak rehabilitasyondan geçiyor ve 15 MW'lık yeni bir kapasiteye genişletiliyor.

Arusha milli parkının derinliklerinde ve Meru Dağı'nın eteklerinde yer alan uzun ve güzel bir şelale. Yaklaşık 28 metre yüksekliğindeki şelalenin yüksekliği o kadar büyük ki, altında durmak tehlikeli, sürekli fışkırma sesi çıkıyor ve etrafındaki herkesi boğacak kadar büyük.



Yıllar geçtikçe nehir, yumuşak volkanik toprak ve taşlardan oluşan bir tepe boyunca yavaş yavaş aşındı, yavaş yavaş merkeze doğru sürünerek yüksekliğini artırdı. Sonuç olarak şelaleler artık bir ucu (giriş) açık bir mağaraya, diğer ucu nehre benzeyen bir muhafazanın içinde yer alıyor; mağaranın duvarları artık kırmızı kanatlı sığırcıklar için yuvalama alanları sağlıyor.

Gerçek nehir o kadar büyük değil ama düşüşün yüksekliği ona yaklaşan herkesi öyle olduğuna inandırmaya yetiyor. Şelale normalde görülmeden önce duyulabilir, genellikle yaklaşık 100 metre uzaktadır ve tabanında dalma havuzu olamayacak kadar küçük, daha küçük volkanik kayalar ve çakıllarla dolu bir su havuzu bulunur. Normalde Momela kapısından oraya ulaşmak için kısa bir yürüyüş turu gerekir ve Meru Dağı'nın zirvesine giden yürüyüşçülerle aynı yolu paylaşır, böylece tırmanıştan önce burayı ziyaret etmek mümkün olur. Bu yazının yazıldığı sırada ödenmesi gereken ücretler, Doğu Afrika vatandaşları için 10.000 TSHS veya diğer vatandaşlar için 45 ABD Doları tutarında bir koruma ücretinin yanı sıra yaklaşık 5.000 TSHS (EA vatandaşları) veya 20 ABD Doları (diğer vatandaşlar) tutarında bir yürüyüş ücretidir. Diğer ücretler araca giriş iznini içerebilir (özel araçla gidiliyorsa) - daha fazla bilgi için TANAPA web sitesine bakın .

Orada ne yapmalı?
Yere yürüyüş yapın ve şelalenin manzaralarının ve seslerinin tadını çıkarın. Yürüyüş sizi uwanja wa mbogo'ya ve yukarı akış yönündeki şelaleden kaynaklanan küçük bir nehrin karşısına veya yanına (rotaya bağlı olarak) götürür. Oraya giderken manda, yaban domuzu, zürafa gibi pek çok yabani hayvanı görebilir ve hatta arka planda onlarla fotoğraf çekme fırsatı bile yakalayabilirsiniz.

Şelalenin yanındaki alan gerçekten de içinde olmak için harika bir ortam ve piknik yapmak için yeterince rahat olmasa da yakınlarda bu işi yapabilecek birçok nokta var. Görebileceğiniz diğer şeyler arasında çiçekler, daha küçük incir ağaçları ve birkaç farklı bitki türü yer alır. Oraya gitmeden önce Momela Kapısı'ndan silahlı bir korucu getirmeyi unutmayın.

İşiniz bittiğinde ya dağa tırmanabilirsiniz ya da parktaki diğer ilgi çekici yerleri ziyaret edebilirsiniz.

Ziyaret etmek için en iyi zaman?
Her yıl mart ayından temmuz ayına kadar yağışlı mevsim dışında herhangi bir zamanda. Şelalelerdeki suyun hacminin arttığı bu zamanlarda ziyaret etmek mümkün; Ancak sırılsıklam olmak istemiyorsanız veya Meru Dağı'nın bulutlarla kaplı zirvelerini göremiyorsanız, bu en iyi zaman olmayabilir.

Tululusia şelalesinin konumu
Tululusia şelaleleri, Arusha milli parkının derinliklerinde ve Meru Dağı'nın kuzey doğu yamaçlarında yer almaktadır. Momela Kapısı'ndan yaklaşık bir kilometre yürüme mesafesindedir ve bir ve iki numaralı halka açık kamp alanlarına da yaklaşık olarak benzer bir mesafededir.

Oraya nasıl gidilir?
Öncelikle Momela kapısına gitmeniz gerekiyor. Orada izinlerinizi kontrol edecekler ve yürüyüş sırasında size koruma sağlayacak, aynı zamanda rehberiniz olacak silahlı bir korucu verecekler. Bu yalnızca kiralık, özel veya tur ve seyahat aracıyla yapılabilir. Parkın içindeki yolların çoğu dört mevsim toprak yol olduğundan araç türü konusunda fazla endişelenmenize gerek yok.

Arusha otobüs terminalinden bölgeden geçen halk otobüsleri var ancak parka bu ulaşım yönteminin yürüyüşçüler için izin verilip verilmediğinden emin değiliz, bu nedenle daha fazla bilgi için lütfen TANAPA ile iletişime geçin.

Momela kapısına vardığınızda, kısa bir yürüyüş safarisi sizi yaklaşık yarım saat içinde oraya ulaştıracaktır.

Rakım: 1660 masl

Öz: Bu çalışma Rize İlinin balık faunasını ortaya koymak amacıyla, Nisan 2004 - Nisan 2014 tarihleri arasında 7 büyük akarsu sistemi (İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan) üzerinde gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma sonucunda 5 ordo (Petromyzoniformes, Salmoniformes, Cypriniformes, Mugiliformes ve Perciformes) ve 6 familyaya (Petromyzonidae, Salmonidae, Cyprinidae, Cobitidae, Mugilidae, Gobiidae) ait 14 tür (Lampetra lanceolata, Salmo coruhensis, Salmo rizeensis, Alburnoides fasciatus, Alburnus derjugini, Barbus escherichii,

GİRİŞ
Rize İli, Türkiye’nin Doğu Karadeniz Bölgesinde yer alır, yağışlı iklimi ve çok sayıdaki yer altı su kaynakları nedeniyle Türkiye'de akarsu yoğunluğunun en fazla olduğu illerden biridir. Rize’nin en uzun akarsuyu İyidere (78.4 km) olmasına rağmen beslenme sahası en geniş olanı Fırtına Deresi’dir (1149.3 km) (URL 1).
Karadeniz Bölgesi tatlı su balık faunası ile ilgili günümüze kadar pek çok çalışma yapılmıştır. Bunlardan ilki Berg (1949) tarafından Karadeniz’e kıyısı olan ülkelerin balık faunası ilgili yapılan çalışmadır, bu çalışmayı takiben Kuru (1971), Doğu Anadolu bölgesinde bulunan Kura-Aras, Karasu-Murat ve Çoruh nehirlerin de dağılım gösteren balıkları, Aras (1974), Çoruh ve Aras nehirlerinde yaşayan alabalıkların (Salmonidae) biyolojik ve ekolojik özellikleri, Lelek (1988), Doğu Karadeniz Bölgesi’ndeki akarsularda yaşayan balıkların cins düzeyindeki tayinleri, Kutrup (1994), Trabzon yöresindeki tatlı sularda yaşayan balıkların taksonomik ve ekolojik açıdan değerlendirilmesi, Turan (2003) de Rize ve Artvin bölgesinde dağılım gösteren balıkların sistematik ve ekolojik yönden incelemesi ve son dönemlerde Doğan (2013) Çoruh Nehri’nin balık faunası üzerine çalışmalar yapmışlardır (Turan, 2003; Doğan 2013).

Yukarıda belirtildiği üzere, Karadeniz Bölgesinde ki tatlı su balık faunası ile ilgili olarak çok sayıda çalışma olmasına karşın Rize Bölgesi ile ilgili sadece Turan (2003)’ın yaptığı çalışma mevcuttur. Bu çalışma, aradan geçen zaman göz önünde bulundurulduğunda yaşanan değişimleri tespit etmek ve bölgenin güncel tatlı su balık faunasını ortaya koymak açısından önem arz etmektedir.

MATERYAL ve METOT
Rize İlindeki büyük akarsuların tatlı su balık faunasını ortaya koymak amacıyla Nisan 2004-Nisan 2014 tarihleri arasında gerçekleştirilen arazi çalışmalarında farklı biyotop özelliklerine sahip 7 farklı akarsu üzerinden önceden belirlenmiş istasyonlardan (Resim 1) balık örnekleri toplanmış ve sistematik açıdan değerlendirilmiştir. Araştırmanın öncelikli amacı Rize İli’nin tamamının güncel balık faunasını ortaya koymaktır. Balık örneklerinin toplanmasında daha çok elektroşok cihazı tercih edilmiştir. Bu cihazın etkili olmadığı derinliklerde ise serpme (30 mm ağ göz açıklığı) ve uzatma ağları (36-40 mm ve 22-44 mm ağ göz açıklığı) kullanılmıştır. Yakalanan balıklar önce anestezi yöntemiyle bayıltılmış daha sonra % 10’lük formaldehit çözeltisinde tespit edilerek Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Zooloji laboratuvarına getirilmiş ve tür seviyesinde tasnifleri yapılmıştır (Doğan, 2013). Familya isimleri Nelson (2006)’a göre sıralanmış ve familya içerisinde birden fazla tür var ise alfabetik olarak listelenmiştir. Türlerin geçerli bilimsel ve Türkçe isimleri Fishbase (Froese ve Pauly 2017), Catalog of fishes (Eschmeyer ve Fricke, 2017) ve Geldiay & Balık (2009)’dan alınmıştır.

BULGULAR
Rize ilinin balık faunasının ortaya konulmasının hedeflendiği bu çalışmada bölgenin 7 büyük akarsu sistemi olan İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri üzerinde belirlenen istasyonlardan 2004-2014 yılları arasında balık örnekleri toplanarak taksonomik açıdan değerlendirilmiştir. Araştırmamıza göre, araştırma alanında 3’ü ülkemiz için endemik olan (Lampetra lanceolata, Salmo coruhensis, S. rizeensis) toplamda 14 balık türü tespit edilmiştir. En büyük çeşitlilik sırasıyla Cyprinidae (7), Salmonidae (3), Mugilidae (2), Petromyzonidae (1), Cobitidae (1) ve Gobiidae (1) familyalarına aittir.

Familya: Petromyzonidae
Lampetra lanceolata Kux & Steiner, 1972 (Resim 2)
İlk Bulunuş Yeri: İyidere Deresi
Türkçe Adı: Dere dokuz gözlüsü
İngilizce Adı: Turkish brook lamprey
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere

Familya: Salmonidae
Salmo coruhensis Turan, Kottelat & Engin, 2010 (Resim 3)
İlk Bulunuş yeri: Çoruh Nehri
Türkçe Adı: Karadeniz alası
İngilizce Adı: Black Sea trout
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Salmo rizeensis Turan, Kottelat & Engin, 2010 (Resim 4)
İlk Bulunuş Yeri: Çoruh Nehri
Türkçe Adı: Dağ alası
İngilizce Adı: Mountain trout
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Familya: Cyprinidae
Alburnoides fasciatus (Nordman, 1840) (Resim 5)
İlk Bulunuş Yeri: Doğu Karadeniz kıyılarındaki akarsular
Türkçe Adı: Noktalı inci balığı
İngilizce Adı: Spirlin
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Alburnus derjugini Berg, 1923 (Resim 6)
İlk Bulunuş Yeri: Batum (Gürcistan)
Türkçe Adı: İnci balığı
İngilizce Adı: Georgian shemaya
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere ve Melyat dereleri

Barbus escherichii (Steindachner, 1897) (Resim 7)
İlk Bulunuş Yeri: Sakarya Nehri
Türkçe Adı: Bıyıklı balık
İngilizce Adı: Crimean barbel
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Capoeta banarescui Turan, Kottelat, Ekmekçi&Imamoglu, 2006 (Resim
İlk Bulunuş Yeri: Çoruh Nehri
Türkçe Adı: Siraz balığı, karabalık
İngilizce Adı: Banarescu’s barb
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere

Chondrostoma colchicum Derjugin, 1899 (Resim 9)
İlk Bulunuş Yeri: Rion ve Tchoroch nehri (Batum, Gürcistan)
Türkçe Adı: Kababurun
İngilizce Adı: Colchic nase
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere

Rutilus frisii (Nordmann, 1840) (Resim 10)
İlk Bulunuş Yeri: Volga Nehri (Rusya)
Türkçe Adı: Kutum, levkit balığı
İngilizce Adı: Black Sea roach
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere ve Güneysu dereleri

Squalius sp. (Resim 11)
Türkçe Adı: Tatlı su kefali
İngilizce Adı: Chub
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Familya: Cobitidae
Cobitis splendens Erk'akan, Atalay-Ekmekçi & Nalbant, 1998 (Resim 12)
İlk Bulunuş Yeri: Karadeniz’e dökülen küçük akarsular
Türkçe Adı: Taşyiyen balık
İngilizce Adı: Splendid spined loach
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere

Familya: Mugilidae
Mugil cephalus Linnaeus, 1758 (Resim 13)
İlk Bulunuş Yeri: Avrupa denizleri
Türkçe Adı: Avrita balığı, has kefal balığı, kefal balığı, topan balığı, topbaş balığı
İngilizce Adı: Flathead grey mullet
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Liza aurata (Risso, 1810) (Resim 14)
İlk Bulunuş Yeri: Nice (Fransa)
Türkçe Adı: Altınbaş kefal balığı
İngilizce Adı: Golden grey mullet
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri

Familya: Gobiidae
Ponticola rizensis Kovačić ve Engin, 2008 (Resim15)
İlk Bulunuş Yeri: İyidere deresi (Rize, Türkiye)
Türkçe Adı: İyidere kayabalığı
İngilizce Adı: İyidere goby
Tespit Edilen İstasyonlar: İyidere, Güneysu, Büyükdere, Melyat, Fırtına, Yeşil ve Çağlayan dereleri





TARTIŞMA ve SONUÇ
Bu çalışma sonucunda Rize ili sınırları içerisinde dağılım gösteren 14 balık türü tespit edilmiştir, Turan (2003)’ın yaptığı çalışmada ise bölgede 11 tür veya alttürün varlığından söz edilmiştir. Bu çalışmada, Turan (2003) tarafından tespit edilerek bildirilen türlere 5 yeni tür daha dahil edilmiştir. Diğer bazı türlerin ise taksonomik isimlendirmelerinde tür veya cins bazında değişiklikler meydana gelmiştir (Tablo 1).


Tablo-1