Kesin tarihi tam olarak bilinmese de, Özkonak Yeraltı Şehri'nin M.Ö. 400 lü yıllarda yapıldığı sanılmaktadır. Bölgenin oyulmaya ve şekillendirmeye oldukça müsait tüflü yapısı yumuşak tüf katmanı havayla temasında sertleşen, sıcaklığı muhafaza edebilen ve nem barındırmayan özelliğinden, yiyeceklerin depolanabileceği yaşam alanlarına dönüştürülmüş ve eski zamanlarda insanların buraya yerleşmesine ve kolayca barınmasına fırsat tanımıştır. Arkeologların söylemlerine göre Özkonak bölgesi geç Hitit döneminin Kabal denilen 24 beylikli federasyonların yerel prensliklerin mekanı olduğu bahsedilmektedir. Sonraları ise Perslerin ve Helenistik dönem Roma İmparatorluğunun toprakları olmuştur. Helenistik dönemde 3000 mensubu olduğu rivayet edilen Zeus mabedi buradadır. Roma döneminden sonra ilk Hristiyanlar, bölgeyi ele geçiren Bizansların baskısından ve yoğun Arap akınlarından kaçarak Özkonak civarına yerleşmiştir. Aziz Basil önderliğinde kayaları oyarak kendilerine ait bir şehir kurmuşlardır. Dünyanın ilk coğrafyacısı olduğu bilinen Yunanlı filozof Strabon, 12. kitabının 538. sayfasında Avanos'un yukarısında tepe diye tabir edilen bir yerde Nevşehir (Nyasa) piskoposunun mezarından ve eski mabet harabelerinden bahseder ki burası Zeus'tur.
       
Özkonak Kasabası'nda bulunan yeraltı şehri apartman düzenindedir. Mekanlar tünellerle birbirine bağlanmıştır. Bugün mekanların tümü temizlenmiş durumda değildir. Dışarıda şekillendirilerek içeri taşınmış olan sürgü taşlar, savunma sistemi gelişmiş bir düşüncenin ürünüdür.