Gönderen Konu: Hakkari’nin Akarsuları  (Okunma sayısı 1340 defa)

0 Üye ve 1 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Çevrimdışı GeZGiN

  • Yönetici
  • DoğaKolik
  • *****
  • İleti: 7726
    • insan ve doğa
Hakkari’nin Akarsuları
« : 01 Aralık 2020, 21:17:36 »
Hakkari’nin akarsu drenaj sistemini ve bugün oluşumunu büyük ölçüde tamamlamış vadi tabanlarını mevcut akarsu yapısıyla izah etmek oldukça güçtür. Zira Türkiye’nin bir çok bölgesinde olduğu gibi Hakkari Yöresinin akarsu sitemini anlamak için geçmiş dönemleri irdelemek gerekmektedir. Çünkü kuaterner’de bir yandan meydana gelen genç tektonik hareketler, bir yandan meydana gelen volkanizma olayları ve diğer yandan iklim özelliklerindeki büyük değişiklikler yöredeki akarsu şebekesinin hemen hemen son şeklini almasını sağlamıştır. Bu akarsu şebekesi, Plio-Kuaterner’den daha yaşlı değildir (Ardos, 1992). Esasen Pleistosen’de hüküm süren buzul (glasyal) ve buzul arası (interglasyal) dönemlerde iklimde birçok salınımlar meydana gelmiş ve bunun sonucunda serin-yağışlı ve sıcak-kurak dönemler birbirini takip etmiştir. Bu da akarsu şebekesinin şekillenmesinde önemli rol oynamıştır. Holosen de ise iklimin daha ılıman bir özellik göstermesinden ve morfolojik etkenlerin daha durgun (Erol, 1979) olmasından dolayı akarsu şebekesinde önemli değişiklikler olmamıştır.

Bu bağlamda Hakkari incelendiğinde özellikle topografyasından kaynaklanan bir takım sınırlılıklardan dolayı Zap Suyu hariç büyük akarsuların oluşmasına izin vermemiştir. Çünkü ilin tamamında arazinin dik ve eğim derecesinin yüksek olması başta vadi tabanlarının dar, kırıklı ve kısa mesafede kesintilere uğramasına neden olmuş ve bu durum da ilde büyük akarsuların oluşmasını engellediği gibi boylarının da kısa olmasına neden olmuştur. Ancak her ne kadar yörenin yeryüzü şekilleri ulusal anlamda büyük akarsuların oluşmasına izin vermese de mevcut akarsular taşıdıkları su miktarı ve yıl boyunca sürekli akış göstermeleri bakımından önemli akarsulardır. Şüphesiz taşıdıkları su miktarı ve süreklilikleri ile Hakkari’ye kattıkları değer açısından incelendiğinde tablonun olumlu olmadığı görülmektedir. Çünkü akarsuların aktığı vadi tabanlarının dar ve derin olması ve bu vadi tabanlarında verimli alüvyal tarım alanlarının oluşamaması, suların olumlu etkilerini azaltmıştır.

Hakkari’deki akarsular incelendiğinde başlıca akarsuları Dicle Irmağına katılan Büyük Zap ile Büyük Zap’a karışan Avarobaşin, Şemdinli ve Hacıbey suları olduğu görülmektedir. Bunlardan il için en önemli akarsu olan Zap Suyu, Van il sınırları içerisinde Haravil Dağı’nın kuzey yamaçlarından doğar ve güney batı yönünde akarak Albayrak’a, oradan güneye dönerek Başkale’nin doğusundan Hakkari il sınırlarına girer. Hakkari iline girinceye kadar, çok geniş düzlükler oluşturan Başkale Ovası’nın orta-sından akar. Bu ovalar Hakkari’de Bağışlı yöresine kadar uzanır. Bu bölgede vadi pek derin değildir. Büyük Zap Suyu, Mordağ’ın batısına geldiğinde çok derin ve dar bir yarma vadiye sokulur ve yeniden güneybatıya yönelir. Mordağ’ın batı ucunda Yüksekova’nın kuzeydoğusundaki sınır dağlarından kaynaklanan Nehil Suyu ile birleşir. Karadağ ile Cilo Dağı arasındaki dar vadi boyunca akan Büyük Zap Suyu, Hakkari il merkezinden sonra geniş bir yay çizerek Samur Dağı’nın çevresini, batı-güneydoğu yönünden geçer ve Çukurca yöresinden Irak sınırlarına girerek yurdu terk eder. Büyük Zap Suyu’nun ülke sınırları içindeki uzunluğu 180-190 km’dir. Bunun, yaklaşık 100 km’lik bölümü Hakkari il alanında kalmaktadır. Karlarla örtülü yüksek dağlarla çevrili olduğundan suyu her mevsim boldur. Hakkari’nin Şemdinli ve Dağlıca yörelerinin sularını toplayan Avarobaşin ve Şemdinli suları ile Hacıbey Deresi de Büyük Zap Suyu’nun kollarıdır.

Avarobaşin Suyu Cilo Dağı’yla Sat Dağı arasında kalan çöküntü havzasının sularını toplar. Batıdan güneye, geniş bir yay çizer ve yaklaşık 35 km sonra Irak topraklarına girer. Şemdinli Suyu, İran-Türkiye sınır dağlarından çıkar; genellikle batı yönünde 50 km akar ve Irak sınırlarına girer. Avarobaşin ve Şemdinli suları, Irak topraklarında birleşerek Büyük Zap Suyu’na karışır. Hacıbey Deresi, Türkiye, Irak ve İran sınırlarının birleşme noktasındaki sınır dağlarından kaynaklanır. Irak sınırı boyunca, güneybatı yönünde akar. Hakkari il topraklarından çıkmadan önce, Irak’tan gelen Rubarı Suyu’nu alır ve Irak topraklarına girer. Irak topraklarından Büyük Zap Suyu’na karışır. Bu suların rejimleri düzensizdir; mayıs ve haziran aylarında karların erimesiyle birlikte sular kabarır ve taşkınlar oluşturur.

Hakkari’de Zap ve Habur akarsuları dışında daha kısa boylu ve az su taşıyan akarsular ise çoğunlukla yatakları boyunca küçük alüvyal birikintiler oluşturmaktadır. Genellikle fay ve şaryaj hatlarını takibeden bu akarsular dar ve derin vadiler içinden akarlar. Yukarıda belirtilen akarsuların tamamının yıl içinde akışları mevcuttur. Bunların dışında yağış dönemlerinde akışa geçen geçici akarsular da yer almakta olup çoğunlukla eğim derecesinin azaldığı alanlarda kaybolurlar. Yıl içerisinde sürekli ve geçici olarak akan akarsuların tamamına yakını sularını Dicle nehrine boşaltırlar. Hakkari’de akarsuların yıl içindeki akışlarına bakıldığında, Nisan-Mayıs kısmen de Haziran ayları en fazla suyun taşındığı aylar olarak karşımıza çıkarken, kış mevsimi en az suyun taşındığı dönemdir. Nisan-Mayıs aylarındaki artışın sebebi eriyen kar suları ve ilkbaharda düşen yağmur şeklindeki yağışlardır. Hakkari’de yer alan daimi ve geçici akarsulara rağmen sulama suyu ihtiyacı karşılanamamaktadır. Bunda en önemli faktörler, akarsuların aktığı vadilerin derin olması, yaz kuraklığı, akarsu boylarının kısa oluşu ve yeterli altyapı (kanal, kanalet, gölet, baraj) oluşturulmayışıdır. Hakkari bol yağışlı bir saha olmasına karşın su bolluğunu ifade eden doğal göller, yapay göl ve göletler ve baraj göllerinden büyük ölçüde yoksundur.