BUZULLAR
Buzullar kutuplar çevresinde ve yüksek dağlık alanlarda şekillendirici kuvvettir. Bunların görüldüğü yüksekliği sıcaklık belirler. Tropikal bölgede kalıcı kar (buzul) sınırı 5000 – 6000 metre arasıdır. Buzulların görüldüğü yükselti sınırı kutuplara doğru alçalır.
Dünya’daki buzulların % 90’ı Antarktika’da % 8’i Grönland’da ve % 2’si de tundra bölgesi ile yüksek dağlık alanlarda bulunur.
Buzullar, bulunduğu yere göre farklı şekillerde olabilir.
a. Takke Buzulu
Dağların zirvesini örten buzullardır. Örneğin Ağrı Dağı’nın tepesindeki buzul gibi.
b. Sirk Buzulu
Dağ doruklarında ve yamaçlarında çevreleri kapalı küçük çukurlarda yeni oluşmaya başlayan buzullardır. Türkiye’de kalıcı kar sınırını aşmış yüksek dağların zirvelerinde sıkça rastlanır.
c. Vadi Buzulu
Dağların zirve ve yamaçlarındaki buzulların eğim boyunca aşağıya doğru hareket etmesiyle oluşan buzullardır. Bir vadi boyunca hareket eden buzul kalıcı kar sınırının en altında erir.
d. Örtü Buzulu
Karalar üzerinde tek bir parça buzuldan oluşan çok geniş buzul örtüşüdür. Grönland Adası ve Antartika Kıtası’ndaki buzullar örtü buzulu niteliğindedir.
Ana buzuldan koparak deniz içerisinde yüzen buzullara aysberg, deniz suyunun donmasıyla oluşan buzullara bankiz denir.
BUZULLARIN AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ
a. Sirkler
Eğimli yüzey boyunca harekete geçen buzulların kolay aşınabilen yerleri aşındırmasıyla oluşturduğu küçük çaplı çukurlardır. Büyüklükleri nadiren birkaç km yi bulabilir.
b. Buzul Vadileri
Sirklerden taşarak harekete geçen buzulların zemini aşındırmasıyla oluşan, U harfine benzer ya da tekne şeklindeki yer şekilleridir. Buzul vadileri, akarsu vadilerinden farklı olarak inişli – çıkışlı bir yapı gösterirler.
Ana buzul vadisine yanlardan katılan küçük vadi buzullarının tabanları ana buzul vadisinin tabanı kadar derin değilse, bu vadilere asılı vadi ismi verilir. Asılı vldi-ler ana buzuldan daha yüksekte bulunur.
c. Hörgüç Kayalar
Farklı dirençteki maddelerden oluşan kayaların yumuşak yerleri buzullarca daha kolay aşınır. Böylece hörgüce benzer kaya grupları ortaya çıkar.
BUZULLARIN BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ
a. Moren
Buzulların aşındırıp kopardığı irili ufaklı kaya parçaları erime bölgelerinde biriktirilerek moren denilen buzultaşları oluşur.
b. Sander Düzlükleri
Erime sonucunda geriye çekilen buzul sularının oluşturduğu düzlüklerdir.
c. Drumlinler
Morenlerin yığılmasıyla oluşan alçak ve uzun tepeliklerdir.
Türkiye’de kalıcı kar sınırını aşan yükseltiye sahip dağların zirvelerinde bugün hala buzullara rastlamak mümkündür. IV. zamanın ikinci devresinde oluşan buzul döneminde buzullar 2000 m yükseltiye kadar inmişlerdir. Buzul devrinin sona ermesiyle buzullar geri çekilmiş ve günümüzde ancak oldukça yüksek dağ zirvelerinde buzulları görmek mümkündür.
Türkiye’nin bugünkü yerşekillerini almasında en az etkiye sahip kuvvet buzullardır.
