Gönderen Konu: Turna yemişi nedir?  (Okunma sayısı 1114 defa)

0 Üye ve 1 Ziyaretçi konuyu incelemekte.

Çevrimdışı GeZGiN

  • Yönetici
  • DoğaKolik
  • *****
  • İleti: 7726
    • insan ve doğa
Turna yemişi nedir?
« : 06 Ocak 2020, 12:23:26 »
Vaccinium oxycoccos, fundagiller (Ericaceae) familyasından kuzey yarımkürenin kuzeyinde, Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da yetişen bir yaban mersini türüdür.

Daha çok kuzey yarıkürenin asitli turbalıklarında yayılış gösterir. Başlangıçta beyaz olup olgunlaştıkça koyu kırmızıya dönen küçük yuvarlak meyveleri taze ya da kurutularak yenebilir.

Turna yemişi, keskin tadı olan, yuvarlak, kırmızı renkli üzümsü bir meyve olup maviyemiş (likapa, yaban mersini) gibi fundagiller familyasında yer almaktadır.



Turna yemişi faydaları nelerdir?
Amerikan Klinik Beslenme Dergisi (American Journal of Clinical Nutrition) tarafından kısa bir süre önce yayınlanan çalışmaya göre, günde 240 ml turna yemişi suyu içmek, kadınlarda idrar yolu enfeksiyonunun yinelenmesinde hastalık semptomlarını neredeyse yüzde 40 oranında düşürüyor.

Bulaşıcı hastalıklar ve idrar yolu enfeksiyonları alanlarında çalışmalar yürüten uzmanlar; antibiyotik direncinin geldiği endişelendirici noktayı tartışmak ve turna yemişinin semptomatik idrar yolu enfeksiyonlarını azaltmada besin desteği olabileceğini gösteren önemli bir çalışmaya ait bulguları sunmak üzere Londra’da bir araya geldi.

İdrar yolu enfeksiyonu sayısını azaltıyor
Buna göre, turna yemişi dünya genelinde antibiyotik kullanımını azaltmada faydalı bir strateji olabileceği sonucuna varıldı.

Bulaşıcı hastalıklar uzmanı ve Boston Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Tıp Profesörü olan Dr. Kalpana Gupta ise konuyla ilgili olarak “Şu anda idrar yolu enfeksiyonlarının semptomatik durumlarını azaltmada primer yaklaşım, antibiyotik kullanımıdır. Bu çalışma, günde 240 ml turna yemişi suyu tüketmenin kadınların yineleyen semptomatik idrar yolu enfeksiyonu sayısını azalttığını ve dolayısıyla antibiyotik kullanımını önlediğini gösteriyor.” dedi.

Antibiyotik kullanan sayısı düşebilir
Çalışmanın sahibi ve panelist Dr. Gupta, turna yemişinin dünya genelinde antibiyotik kullanımını azaltabileceğini ve yineleyen idrar yolu enfeksiyonu semptomları yaşayan kadınlar için hayat kalitesini önemli ölçüde artırabileceğini belirtiyor.



Boston Üniversitesi ve Midwest Metabolik ve Kardiyovasküler Araştırma Merkezi araştırmacıları tarafından 373 kadın ile yürütülen 24 haftalık çalışma, turna yemişi suyunun idrar yolu enfeksiyonları üzerindeki etkilerini inceleyen en büyük klinik deney  olma özelliğine sahip. Bu deney, 50 yıldan daha uzun süredir yapılan turna yemişi araştırmalarına önemli bir katkı sağladı.

Araştırmacılar, yineleyen idrar yolu enfeksiyonu yaşayan kişilerin turna yemişi suyu içerek enfeksiyonların tekrar etmesine karşı korunup korunmayacağı üzerine çalışıyor.

Katılımcıların tamamı ortalama 40 yaşında olan ve son yıl içerisinde en az iki kez idrar yolu enfeksiyonu geçiren sağlıklı kadınlardan oluşuyordu. Çalışma sırasında katılımcıların yarısı, günde 240 ml turna yemişi suyu içmek üzere rastgele seçildi. Katılımcıların diğer yarısı ise her gün turna yemişi içermeyen 240 ml plasebo içeceği içti.

Turna yemişi içenler arasında idrar yolu enfeksiyonu oranı önemli bir azalma gösterdi. Altı aylık çalışma içerisinde plasebo grubunda 67 teşhis konulurken, turna yemişi içenlerde teşhis sayısı sadece 39 olarak belirlendi.

Diğer çalışmalarla karşılaştırıldığında, geniş örneklemi, yüksek ortalama uyum oranı (%98) ve her grupta tedavi sürecini tamamlayan nispeten yüksek denek yüzdesi (%86) gibi nedenler bu deneyi istatistiksel olarak diğer çalışmalara oranla daha güçlü kılıyor.

Turna yemişi nasıl yetiştirilir?
Turna yemişi, yüzey örtücü özellik gösteren, yayılıcı kollar (omcalar) oluşturan ve bu kollar üzerinde meyveli kısa dikey sürgünler veren her dem yeşil bir bitkidir.

Su içinde büyüyebilir ancak havasız suyu sevmez. Meyveleri kuruda veya su içinde hasat edilebilir.

Çürüntü ve su ile dolmuş çukur alanlardaki bataklık bölgeler turnayemişleri için ideal alanları oluştururlar. Barış ve arkadaşlık sembolü olan turna yemişinin yabani formları bataklık veya çamurlaşmış alanlarda, su kenarında veya yayla kesimlerindeki drenajı zayıf olan çayırlık alanlarda bulunabilir.

Turna yemişleri kurutulmuş bataklık-çukur alanlarda veya insan eliyle yapılmış kumtorf içeren tavalarda yetiştirilebilir. Alman ve Hollandalı göçmenler Amerika Kıtasına yerleştikten sonra bu meyvenin çiçeklerini turna kuşunun gerdan, baş ve gagasına benzeterek craneberry (crane=turna) adını vermişlerdir.

Zamanla Cranberry olarak kısaltılmıştır. İkibinli yıllarda tarafımızdan Türkiye’ye getirilen bu üzümsü meyve “turnayemişi” olarak Türkçeleştirilmiş ve Rize, Trabzon (kuru hasat) ile Samsun ili Çarşamba ve Bafra ovalarındaki asitli topraklarda (sulu hasat) ön çalışmalar başlatılmıştır.

Dünya üzerinde 40°-50° Kuzey enlemleri arasındaki asitli ve sulak alanlarda yayılım gösteren turnayemişi Kanada ve Amerika Birleşik Devletlerinde yaygın olarak yetiştirilmektedir. 1800’lü yıllarda kültüre alınmıştır.

2004 yılı verilerine göre Dünya turnayemişi üretimi 343000 ton olup bunun % 82’si Amerika’da, % 14’ü Kanada’da, % 2’si Litvanya’da üretilirken Belarus, Azerbaycan ve Ukrayna’nın üretimdeki payı % 1’in altındadır.

Turna yemişi fiyatı nedir?
Turna yemişi ekili alanların toplamı ise 29565 ha olup dekara verim 1160 kg kadardır. Üretim maliyeti varil başına (45,359 kg) 45$ olup, toptan fiyatı 3 $/kg’dır. Genelde meyve suyu olmak üzere yıllık turnayemişi tüketimi kişi başına 450-900 g arasındadır.

Günümüzde turnayemişi elma ve portakal gibi meyve suyu olarak tüketilen temel meyveler kategorisinde ele alınmaktadır. Son yıllarda Polonya, Avusturya, Almanya, Rusya ve Türkiye’de deneme amaçlı olarak yetiştirilmeye başlanmıştır.

Sağlık Açısından Yararları, Bitkisel Özellikleri ve Önemi
Turna yemişi sağlık ve güzellik için büyük önem taşımaktadır. Genelde (% 90-95) diğer meyvelerle karışık veya konsantre olarak meyve suyu sanayisinde kullanılan turnayemişi, sos yapımında, taze meyve olarak (yılbaşı veya şükran günlerinde taze ve donmuş meyve), toz halinde, kurutularak (tatsız ve tatlandırılmış şekilde), dilimlenmiş olarak veya marmelat şeklinde değerlendirilebilmektedir.

Kurusu tahıllarla veya kornfleks ile karıştırılarak hatta şeker ile pişirilerek de değerlendirilebilmektedir. Son yıllarda turnayemişi ile meyve suyu karışımı popüler olmaya başlamıştır. Meyveli keklerde, yağlı çöreklerde, pastalarda ve ekmeklerde de kullanılmaktadır.

Elma, ahududu ve üzüm suyu ile birlikte mevve ve karışık meyve sularında hububatlı turnayemişi olarak, salata süsü olarak, turnayemişi pastası halinde ve tatlı turnayemişi olarak da değerlendirildiği ifade edilmektedir.

Antosiyanin içeriği oldukça yüksek olan parlak kırmızı meyveleriyle turnayemişi popülaritesini giderek artırmaktadır. Turnayemişi çok yoğun kırmızı renge sahip olduğu için yaş pastaların renklendirilmesinde doğal olarak kullanılan bir ürün haline gelmiştir. Turnayemişi suyundan arta kalan posa da yeniden kullanılabilmektedir.

Posadaki çekirdeklerden mum ve yağ ekstrakte edilerek kozmetik sanayisinde ve merhem yapımında kullanılmaktadır. Bu mum ve yağlar yanıklar ile bıçak yaralarının tedavisinde kullanılmaktadır. Ekmek ve kek yapımında da değerlendirilebilmektedir. Yirminci yüzyılda turnayemişinin popülaritesi dünya çapında hızla artmıştır.

Turna yemişi oldukça besleyici
Vitamin içeriği yüksek olan turna yemişi kan şekerini düşürmekte, idrar sistemi enfeksiyonlarında anti bakteriyel etki göstermekte ve ağız diş sağlığı için kullanılmaktadır.

Antioksidan olarak bilinen fenolik maddelerce zengin olan turnayemişinin bakterilere karşı vücudu korumaktadır. Bazı kanser türlerine, yaşlanmaya, ağız ve diş hastalıklarına, kalp hastalıkları ve ülsere karşı koyan turnayemişi, tıbbi olarak antibakteriyel ve idrar söktürücü olarak değerlendirilebilmektedir.

Yatak ıslatmayı ve mesane kasılmasını engelleyen turnayemişi iştah kaybını engellemekte, ishali gidermekte, gut hastalığını, böbrek ve pelvik iltihaplarını önlemekte, romatizmayı, askorbik asit eksikliğini ve ilkbahar yorgunluklarını gidermekte, ağız içi iltihaplarını iyileştirmekte, mide ve oniki parmak bağırsak ülserlerine karşı etkili olmakta, damar sertliğini ve boğaz yanmasını önlemektedir.

Çekirdeklerinden elde edilen yağda bol miktarda omega-3 bulunmaktadır. Özellikle beyin hücrelerindeki hasarı önleyen turnayemişi, felç riskini de azaltmaktadır.

Turna yemişi nasıl hasat edilir?
Turna yemişleri kuru ve sulu olarak hasat edilmektedir. Geniş alanlarda kuru hasat yapan makineler de geliştirilmiştir. Tavalarda yetişen turnayemişlerinin yaklaşık olarak % 75’i kuru ve makine ile hasat edilerek konserve yapımında kullanılmaktadır.

Turna yemişi meyvelerinin içinde doğal olarak hava ile dolu kısımların olması onların su yüzeyinde yüzmesini sağladığı için su içinde de hasatları yapılabilmektedir. Günümüzde üretilen turnayemişlerinin % 85’i su içinde hasat edilmektedir.

Turna Yemişi Yetiştiriciliği
Çalımsı formda yayılıcı, kısa sürgünler oluşturan turnayemişi uzun yıllar yaşayan, odunsu yapıdadır. Bitki yavaş büyüme gösterir. Yaprakları oval, küçük ve sürgün üzerinde almaşıklı olarak dizilir. 3-8 cm derine gidebilen yüzlek kök oluşturur.

Yirminci yüzyılda ıslah edilen 4 turnayemişi çeşidi olan Early Black, Howes, McFarlin ve Searles günümüzde turnayemişi yetiştiriciliğinin temelini oluşturmaktadır. Turnayemişi çeşitleri olgunlaşma zamanlarına göre erkenci, orta mevsim ve geççi olarak sınıflandırılmaktadır.

Ticari turna yemişi bahçesi için öncelikle asidik topraklar (pH=3,5-5,5; ortalama pH=4,0-4,5) ve bol miktarda temiz su gerekmektedir.

Türkiye’de Turna Yemişi Yetiştiriciliği
Türkiye’de Doğu Karadeniz (Rize, Trabzon, Ordu, Giresun) Bölgesindeki asitli topraklarda kuru hasat edilmek üzere ve Orta-Batı Karadeniz Bölgesinde sınırlandırılan çeltik alanlarının bir kısmında (Salıpazarı, Çarşamba-Asarcık, Bafra-Fener) sulu hasat edilmek üzere yetiştiriciliği yapılabilir. Bunun için 2000-2006 yılları arasında Türkiye’ye getirilen turnayemişi çeşitleri ile belirtilen bölgelerde denemeler başlatılmıştır.

Turna yemişi yetiştiriciliğinde önemli olan beş kriter şu şekilde sıralanabilir; pH değeri 4,0-4,5 arasında olan asidik toprak (pH= 6,0’a kadar yetişebilir), kaplama (kumlama) amacıyla kireç içermeyen kum, kuru veya sulu sistemde yetiştirilmesi için iyi ve temiz su, yöresel iklim şartlarının bilinmesi, özellikle de düşük sıcaklıkların olduğu yerlerde iklim verilerinin alınması ve yabancı otlarla hastalık ve zararlılar kontrol altına alınmalıdır.

Turnayemişi yetişen alanlardaki toprağın organik madde içeriği en az % 3,5 olmalı, mil-kil %3, geri kalan kısım kumdan ibarettir. Ticari turnayemişi yetiştirilmekte olan sulu (bataklık) alanlar, etrafı yüksek setlerle (tümsek) çevrelenmiş, dikdörtgen şeklinde, içinde iş makineleri ile iş yapılabilecek büyüklükte ve düşük kodlu tavalardan oluşmaktadır.

Tags: