Tohumların saklanması;
Çiçek tohumları fidanın üzerinde olgunlaştığı zaman tohum keseleri, ya birdenbire çatlayarak tohumlarını saçar (Menekşe gibi), ya da çatlayan tohum keseleri, güneşte kuruyuncaya kadar olduğu gibi kalır ve yavaş yavaş dökülür.
Çatlayan ve çatlayıp dağılan tohumları, tamamıyla kurumadan toplamalıdır.
Diğerlerini rüzgarın etkisiyle uçmadan devşirmelidir.
Toplanan tohumları keseleriyle birlikte,gölgeli bir yerde ve karıncalardan uzak tutarak iki gün kadar havalandırıp, keseleriyle birlikte her çeşiti ayrı ayrı olarak teneke kutulara koyup kapaklarını kapamalıdır. Eğer teneke kutu bulunmazsa, bez keseler içinde nemsiz yerlerde saklanmalıdır.
Tohumlar ekileceği zaman, tohum keselerinden çıkarılmalıdır.
Bu yöntemle tohumlar, çimlenme kuvvetini yitirmemiş olurlar.
Tohumların Saklanması / Tohum / Tohum ve Tohumla Üretim / SEBZELERDE YETİŞTİRME TEKNİĞİ / SEBZECİLİK
Doğa, tohumların uzun süre hayatlarını sürdürebilmesi için, onların canlılığını en düşük seviye indirmiştir. Bu yüzden Cetvel 20.2’de görüldüğü gibi, tür ve çeşitlere göre tohumlar canlılıklarını 1 yıldan başlayıp 10 yıla kadar sürdürebilmektedir. Bazen bu sürenin domateslerde olduğu gibi 30-40 yıla kadar çıkacağı unutulmamalıdır. Tohumların ortalama saklanma süresi, 3-5 yıl kabul edilir. Tohumların hayat sürelerin etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar:
a. Tohumluğun üretimi sırasında meydana gelen kötü çevre koşulları
b. Erken veya çok geç hasat
c. Hasat sırasındaki hatalı davranışlar
d. Tür ve çeşitlere göre tohumların yapısal özellikleri
e. Saklama koşullarının iyi olmamasıdır.
Tohumların üretimi sırasında, yağışın fazla olması veya tam tersi çok az olması ve yeteri kadar sulama yapılmaması, sıcaklığın çok yüksek veya düşük cereyan etmesi ve nem yüzdesinin yüksek olması ve bitkilerin yeterince beslenememesi gibi faktörler, tohum kalitesinin kötü olmasına sebebiyet verir. Kısa vejetasyon devresi olan yerlerde, tohumlar tam anlamıyla olgunlaşamaz, depo maddelerini yeterince toplayamaz. Ayrıca erken hasatta da aynı olay karşımıza çıkar. Tohumun yapısal özelliğinin, saklama süresine etkisi fazladır. Tohum kabuklarının çok sert, gaz ve su alışverişini kısıtlayan özellikte olması, daha uzun süre saklanmalarını sağlar.
Eğer tohumun kabuğu çıkarılırsa, çok kısa sürede canlılığını yitirdiği görülür. Ayrıca depo maddeleri yağlardan oluşan tohumların saklama süresi, nişastalı olanlara göre daha uzundur. Tohumların saklanmasında mutlak etkili olan diğer bir faktör, saklama yeri özellikleridir. Tohumların uzun süre canlılığını muhafaza etmesi için, tohum solunumunun istenen yavaşlıkta devam etmesi gerekir. Tohumun solunum hızı, depo sıcaklığına ve nemine bağlıdır. Tohumlardaki nem, uzun süre saklanması için minimum sınıra indirilir. Normal koşullarda tohumların iç nem oranı % 8-10’dur. Uzun süre saklanması düşünülen tohumlara sıcaklık tatbik edilerek, nem oranları % 4-6 arasına düşürülür.
Çevre sıcaklığın düşük olması kaydıyla iç nemin % 6-8’e kadar çıkmasına izin verilebilir. Tohum çok yavaş solunum yaptığından, eğer çevresinde nemli bir hava varsa, bu nemli havayı bünyesine alabilir ve tohumdaki nem oranı zamanla yükselebilir. Bu yüzden tohumun saklandığı yerde, nem oranı düşük olmalıdır. Ortam neminin sürekli oynaklık göstermesi ve yüksek olması, tohumun saklanma süresini kısaltır.
Tohumların iç neminin istenen oranda kalması için, çevre nemi (yani depo nemi) % 30-50 arasında olmalıdır. Ayrıca nem yüksekliği yanında, sıcaklıkta yükselirse tohumun saklama süresi daha da çabuk kısalır. Tohumların çevre neminden ve sıcaklığından etkilenmemeleri için, atmosferi kontrol edilen özel odalarda veya kutularda saklaması yapılır. Burada nem % 4-6 arasında tutulur. Tohumların saklanmasında esas, düşük sıcaklıktır. Sıcaklık tür ve çeşitlere bağlı kalmakla beraber 0oC ile eksi 10oC arasında değişmektedir. Sıcaklığın düşük olması, nemin %10’a kadar yükselmesine izin verir.
Sıcaklık yükseldikçe, tohumun solunum hızı artar ve saklama süresi kısalır. Düşük sıcaklıkta saklanan tohumlar dış koşullara alıştırılmadan depodan çıkartılırsa, bunların çimlenme güçlerinde düşüş görülür. Tohumların saklama sıcaklığı, kısa veya uzun süreli saklamaya göre de değişebilir. Kısa süreli saklamalarda ekonomik açıdan depo sıcaklığı 5-10oC arasında olabilir. Depo nem ve sıcaklığının yükselmesi sadece tohumların saklama süresinin azalmasına sebep olmaz, hastalık ve zararlıların artmasına ve tohumları zararlanmasına da etki yapar. Tohum saklanmasında önemli diğer bir konu, saklama ortamındaki oksijen ve karbondioksit oranıdır. Depo havasında karbondioksitin fazla olması ve oksijen miktarının azaltılması, saklama süresini olumlu yönde etkiler. Tohumlar ne kadar az oksijen alırsa, o kadar uzun süre saklanabilir. Bu bakımdan karbondioksit oranının yükseltilmesi, oksijen alımını yavaşlatır. Saklama odalarında veya kutularında % 30-45 karbondioksit sevk edilir. Ayrıca, nem kontrolü için her litre tohum için saklama kutularına, 5-10 gr kalsiyum klorür (CaCl2) konur.
Depolanacak tohumluk ilaçlanmalıdır. Ancak domates, marul, kıvırcık ve havuç gibi bazı sebze tohumları ilaçlanmaya karşı hassastır. Tohumların ilaçlamasında aldirin, TMTD, TMTD+aldirin ve Ceresan gibi ilaçlar kullanılır. Bu ilaçlar, ilerde tohumlar toprağa atıldıklarında onları toprak hastalık ve zararlılarına karşı korur.
Cetvel 20.3. Değişik sebze çeşitlerine ait tohumların çimlenmesi için gerekli
toprak sıcaklığı (HARRINGTON ve MİNGES 1954)
Sıcaklık oC Sebze Çeşitleri
0o Hindiba, Kıvırcık salata, Marul, Soğan, Yabani havuç, Lahana
4o Pancar, Brokkoli, Lahana, Havuç, Karnabahar, Kereviz, Turp,
Maydanoz, Bezelye, Pazı, Şalgam
Minimum
10o Kuşkonmaz, Tatlı mısır, Domates, Biber, Patlıcan, Kavun,
Kabak, Karpuz
16o Fasulye, Bezelye, Domates, Karpuz, Patlıcan,Bamya, Balkabağı
21o Kereviz, Yabani Havuç, Ispanak
27o Fasulye, Havuç, Karnabahar, Soğan, Maydanoz
Optimum 29o Fasulye, Pancar, Brokkoli, Lahana, Patlıcan, Biber, Turp, Pazı,
Tatlı mısır, Domates, Şalgam
35o Hıyar, Kavun, Bamya, Balkabağı, Kabak, Karpuz
24o Kereviz, Hindiba, Kıvırcık salata, Ispanak, Marul
29o Yabani havuç, Bezelye
Maksimum 35o Kuşkonmaz, Fasulye, Brokoli, Lahana, Havuç, Turp, Pancar,
Karnabahar, Patlıcan, Soğan, Maydanoz, Pazı, Biber, Domates
41o Hıyar, Kavun, Bamya, Balkabağı, Kabak, Tatlı mısır, Şalgam,
Karpuz
