"Doğuda büyük rağbet gören yabani bitki kenger tükenmek üzere. Dikenli bir bitki olan kengeri sökerken demir levye kullanılmasının bitkinin kökünü kuruttuğu söyleniyor. Geçimini kenger toplayarak sağlayan köylüler umutsuz."
Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde baharın gelmesinin bir anlamı da, kenger.
Ancak bölgede çok sevilen ve sofralardan eksik edilmeyen kengere ulaşmak artık daha zor. Mart - Nisan aylarında kısa bir hasat dönemi olan kengere pazarlarda daha az rastlanıyor ve kilo fiyatı her geçen sene artıyor. Bunun çeşitli nedenleri var, kenger hasadında çalışanların anlattıklarına göre en önemli nedeni fakirlik.
Diyarbakır ve Şanlıurfa arasında sönmüş bir volkan olan Karacadağ kengerin en çok çıkarıldığı yerlerin başında geliyor.
Binlerce yıl önce araziye püsküren lav parçalarının donarak bazalt taşlarına dönüştüğü Karacadağ’da kenger bu taşların arasından fışkırıyor. Bir Karacadağ köyü olan Karabahçe’nin bahar aylarındaki en önemli geçim kaynağı da bu bitki.
‘Okula gitmek zengin işi’14 yaşındaki Nurcan Kesik her sabah beşte kalkarak köyden arkadaşlarıyla birlikte Karacadağ’a tırmanıyor. Bir kova ve uzunca bir levye ile gün boyunca arazide kenger arıyor. Kesik eve döndüğünde yorgunluktan yemek dahi yiyemeden uyuduğunu anlatıyor.
“Günde 15 saate yakın arazideyiz. Arazinin tamamı kayalık, taşlık ve zor. Bu taşların dibinde kenger dikenini gördüğümüzde levye ile kökünden çıkarıp dikenlerini bıçakla kesip kovaya atıyoruz. Eskiden çoktu kenger, hemen doldururduk torbamızı. Ama şimdi bulmak için arazinin her yerinde gezmek gerekiyor. Öyle olunca da çok yoruluyorum. Akşam eve gittiğimde kaşığı tutacak halim kalmıyor. Sızıp kalıyorum. Ben de akranlarım gibi okula gitmek isterdim ama 7. sınıftan sonra bırakmak zorunda kaldım. Çalışmak zorundayım, okula gitmek zengin işi, bizim öyle bir imkânımız yok.”
‘Kenger bizden kaçıyor’Adalet Delidolu da çalışmak zorunda olduğu için okulunu 5. sınıfta bırakmış. Her sabah köylülerle birlikte kenger sökmeye giden Delidolu kengerin kendilerinden kaçmaya başladığını anlatıyor:
“Maddi durumumuz iyi değil. Her mevsim bir işin peşindeyiz. Kengere çıktığımızda 15-20 kilo toplamak zorundayız yoksa bir işe yaramaz uğraşmamız. Ama kengeri bulmak artık kolay değil. Kenger eskiden tahta bellerle çıkarılırdı ve köküne zarar verilmezdi. Tahtayla çıkarmak daha zor ve bir süre sonra tahta kırılıyor. Bu demirler daha derine giriyor ve köklerine zarar veriyor. Belki de bu nedenle her yıl daha azalıyor. Böyle giderse kenger bulamayacağız. Artık kenger bizden kaçıyor.”
‘On ton giderdi şimdi iki ton götürüyorum’Hasan Delibalta bölgedeki kengerleri toplayıp pazara götüren tüccar. Eskiden günlük on tona yakın kenger taşıdığını söyleyen Delibalta bu günlerde ancak iki ton satış yapıyor.
“İstanbul’a kadar alıcısı çıkıyor. Çok sevilen bir bitki kenger. Ben köylerden toplayıp pazara götürüyorum. Burada kilosunu 1,5 liradan alıyorum. Pazarda toptancıya 2,5 liraya veriyorum. Onlar da 5-6 liradan satıyorlar. Eskiden on ton çekerdim pazara. Şimdilerde 2-2,5 ton ancak çıkıyor. Her geçen sene azalıyor. Hem yağışlar kötü, hem kolay olsun diye demir çubuklarla çıkarıyorlar ama en önemli nedeni insanlar her geçen gün daha çok çıkıyorlar toplamaya. Bölge insanı fakir, öyle olunca herkes çıkıyor toplamaya ve kengerin verimi düşüyor.”
Erkekler kartona kadınlar kengereKarabahçe köyünde erkek nüfusun neredeyse tamamı çalışmak için İstanbul’da. Erkekler İstanbul sokaklarında hurda ve karton toplarken kadınlar da köylerinde kenger topluyorlar. Köyde sadece yaşlı erkeklere ve kadınlara rastlanabiliyor.
Köylülerden Hacı Kesik geçimleri için toplayıcılıktan başka şanslarının bulunmadığını söylüyor.
“Köyümüz bin nüfuslu. Yaklaşık 500 erkek çalışmak üzere İstanbul’da bulunuyor. Orada çöplerden hurda karton ve kâğıt topladıktan sonra toptancısına satıyorlar. Her Cuma günü köyümüzden İstanbul’a dolmuş seferi bile yapılıyor. Köy fakir ve yapacak iş yok. Arazilerin tamamı taşlı ve ekip biçmek için çok yüksek maliyetlerle temizlenmesi gerekiyor. Mecburen toplayıcılık yapıyoruz. Kengerin bitmemesi için araziyi dinlendirmek gerekiyor. Yağışın iyi olması ve sökülürken dikkat edilmesi lazım. Ama fakirimiz çok ve her sene daha fazla artıyor. Hal böyle olunca kengerin de kökü kurumak üzere.”
Karabahçe köyünde yaşlılar, çocuklar ve kadınlar var.
Karacadağ’da köylüler bu günlerde her sabah kenger sökmek üzere araziye çıkıyor. 15-20 kilogram kenger çıkaran bir kişinin günlük kazancı yaklaşık 20 ila 30 lira arasında değişiyor. Ancak her sene azalan kenger önlem alınmazsa yakında bu kadarını bile vermeyecek.
