Hasankeyf, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde, Batman il merkezine 37 km. uzaklıkta tarihi bir yerleşim alanıdır. Raman Dağlarının güney eteklerinde, Dicle nehrinin iki yakasına kurulmuştur. Kayalara oyulmuş mağara şeklindeki binlerce konutu nedeniyle, " Mağaralar Şehri " ya da "Kayalar Kenti" anlamına, Süryanice Kefa ve Ortaçağda Hasankeyf’e yerleşen Araplar Arapça da Kaya Kale anlamına gelen " Hısnı-keyfa" denilmiştir. Tarihi kaynaklardaki "Cepha" (Kefa) ve " Hısn-ı Keyfa" adı, Osmanlı Döneminin son zamanlarında "Hasankeyf'e dönüşmüştür.
Mağaralar Şehri'nin kimler tarafından ve ne zaman oyulduğu kesin olarak bilinmemektedir. Gunfe vadisindeki mağara resimleri, bölgenin eski çağlarda şekillendirildiğine (İ.Ö. IX. yüzyıl ?) işaret etmektedir. Stratejik önemi nedeniyle, İ.S. II. yüzyılda Roma imparatorluğunca askeri üs olarak kullanıldığı bilinmektedir.
Ortaçağ başlarında Hıristiyan Süryanilerin yaşadığı Hasankeyf, Hz. Ömer zamanında 640’ta İslam topraklarına katılmıştır. Sırasıyla Emevilerin, Abbasilerin, Hamdanilerin ve Mervanilerin idaresi altında kalmıştır. Selçuklu Sultanı Alparslan'ın komutanlarından Artukoğlu Sökmen, 1101 yılında "Hısn-ı Keyfa Artukluları" adıyla bir devlet kurmuştur. Hasankeyf 130 sene Artukluların " Hısn-ı Keyfa" ve "Amida" (Diyarbakır) beyliklerinin başkenti olmuştur. 1232 yılında EyyObi Hükümdarı EI-Melikü'l Kamil şehri zapt ederek Artukoğulları'nın hâkimiyetine son vermiş, Hasankeyf emirliğini de oğlu EI-Melikü's Salih'e bırakmıştır. 1260'ta gerçekleşen Moğol istilasındaki yağma ve tahribattan Hasankeyf büyük zarar görmüş ve bir daha eski haline dönememiştir.
Kısa bir süre (1461-1482) Akkoyunlu hâkimiyetinde kalan Hasankeyf, Karakoyunlu ve Mardin Beyleri arasında süren çekişmelerde sık sık el değiştirmiş, 1517 yılında Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. XVII. yüzyıldan sonra, Hasankeyf’ten geçen tarihi ticaret yolunun değişmesi bu kenti önemli ölçüde etkilemiş, 1867 yılından sonra Midyat’a bağlı bir nahiye konumuna düşmüştür. 1926'da Gercüş ilçesine bağlanan Hasankeyf, Batman'ın 1990 yılında il yapılması üzerine ilçe olarak Batman'a bağlanmıştır.
